ಕರ್ನಾಟಕದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ

 ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ, ಕಲೆ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿ

ಕರ್ನಾಟಕ ಬಹು ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ, ಕಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ ಪ್ರಖ್ಯಾತಿಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡ ರಾಜ್ಯ. ಕ್ರಿ. ಪೂ. ಕಾಲದಿಂದ ಆಧುನಿಕ ಕರ್ನಾಟಕದವರೆಗೂ ಅನೇಕ ನಾಗರೀಕಥೆಗಳು, ರಾಜ ಮನೆತನಗಳ ಆಡಳಿತ, ಬ್ರಿಟಿಷರ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ಒಳಪಟ್ಟಿತ್ತು. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಆಡಳಿತದಲ್ಲೂ ಹೊಸದೊಂದು ಬಗೆಯ ಶಿಲ್ಪಕಲೆ, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಹಾಗೂ ಕಲೆ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಉಗಮವಾಯಿತು. ಕರ್ನಾಟಕವು ಈಗ ಕವಿವಾಣಿಯಂತೆ “ರಸಿಕರ ಕಂಗಳ ಸೆಳೆಯುವ ನೋಟ”ವನ್ನೂ ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ಸಿಂಗರಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಬಂಗಾರದ ಬಯಲು ಸೀಮೆ, ನಿತ್ಯ ಹರಿದ್ವರ್ಣ ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟಗಳ ಮಲೆನಾಡು, ಮಹಾಸಾಗರಕ್ಕೆ ಹೆಬ್ಬಾಗಿಲಂತಿರುವ ಕರಾವಳಿ, ಇವುಗಳು ನಾಡಿಗೆ ಅವುಗಳದ್ದೆ ವಿಶೇಷ ಕಾಣಿಕೆಯನ್ನು ನೀಡಿವೆ.

ಕ್ರಿ.ಪೂ. ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಮೊಹೆಂಜೊ-ದಾರೊ ಮತ್ತು ಹರಪ್ಪ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪವು ಶೀಘ್ರವಾದ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಹೊಂದಿತು, ಆದರೆ ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಹಳ್ಳಿಗಳ ನಗರೀಕರಣ ಇನ್ನೂ ನಡೆಯದಿದ್ದರೂ ಕಲೆ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಚಿತ್ರಕಲೆ, ಗಣನೀಯ ಪ್ರಗತಿಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಿತ್ತು. ರಾಯಚೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯ ಹಿರೆಬೆನಕಲ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಪುರಾತನ ಶಿಲಾ-ವರ್ಣಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ನವಶಿಲಾಯುಗದ ಉದಾಹರಣೆಯೆಂದೇ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಬಹುದು.

ಡಾ. ಎಸ್. ಆರ್. ರಾವ್‌ ಅವರು ಬಾಗಲಕೋಟೆ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಪಟ್ಟದಕಲ್‌ನ ಉತ್ಖನನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಕಂಬದ ಸಭಾಂಗಣ ಮತ್ತು ಗರ್ಭಗೃಹವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಆಯತಾಕಾರದ ಇಟ್ಟಿಗೆ ದೇವಾಲಯದ ಅವಶೇಷಗಳನ್ನು ಪತ್ತೆ ಮಾಡಿದ್ದರು. ಇದು ಬಾದಾಮಿಯ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಶೈಲಿಯ ಕಲ್ಲಿನ ದೇವಾಲಯಗಳ ನಿರ್ಮಾಣದ ಆರಂಭಿಕ ಪ್ರಯೋಗಗಳಿಗೆ ಮಾದರಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿದ್ದಾರೆಂದು ತೋರುತ್ತದೆ.

ಆರಂಭಿಕ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಶೈಲಿ

ಭಾರತದ ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ದೇವಾಲಯ ನಿರ್ಮಾನ ಶೈಲಿಗಳಿಗೆ ಕರ್ನಾಟಕವನ್ನು ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ತೊಟ್ಟಿಲು ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವುಗಳೆಂದರೆ, ದಕ್ಷಿಣದ ವಿಮಾನ ಶೈಲಿ, ಚದರ ಅಂತಸ್ತಿನ ಮೇಲ್ಕಟ್ಟಡಗಳು, ಮತ್ತೊಂದು ಉತ್ತರದ ರೇಖಾಪ್ರಸಾದ ಅಥವಾ ರೇಖಾನಗರ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಕಟ್ಟಡ ಶೈಲಿ ಅವುಗಳು ತಿರುವು ಗೋಪುರಗಳಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿವೆ. ಮಲಪ್ರಭಾ ಕಣಿವೆಯಲ್ಲಿ ನಡೆಸಿದ ಪ್ರಯೋಗಗಳ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಏಕಕಾಲದಲ್ಲಿ ಈ ಎರಡು ಶೈಲಿಗಳು ವಿಕಸನಗೊಂಡವು. ಕದಂಬನಗರ ಶೈಲಿಯೆಂದೇ ಕೆಲವರಿಂದ ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಶಂಕುವಿನಾಕಾರದ ಬಹು-ಶ್ರೇಣಿಯ ಮೇಲ್ಛಾವಣಿ ಹೊಂದಿರುವ ಮೂರನೇ ಶೈಲಿಯೂ ಸಹ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿತು ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮ ಕರಾವಳಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಯದವರೆಗೆ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿತ್ತು. ಎರಡು ವರೆ (ಕ್ರಿ.ಶ. 500 ರಿಂದ 750)ಶತಮಾನಗಳ ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ 100ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಆರಂಭಿಕ ಚಾಲುಕ್ಯ ದೊರೆಗಳು ಐಹೊಳೆ, ಮಹಾಕೂಟ, ಬಾದಾಮಿ ಮತ್ತು ಪಟ್ಟದಕಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ಸಭಾಭವನ ಹೋಲುವ ಸರಳ ಚಾವಣಿ ಮಂಟಪ-ಮಾದರಿಯ ರಚನೆಗಳಿಂದ ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ಅವರು ಬಳಸಿದ ಮರಳು ಕಲ್ಲು ಮೃದುವಾಗಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ, ಅದರಲ್ಲೇ ಹೆಚ್ಚಿನ ಕಲಾತ್ಮಕ ಮೌಲ್ಯದ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಅರಳಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಕವಿ ರವಿಕೀರ್ತಿಯ ಶಾಸನದಿಂದ ತಿಳಿಯುವುದೆನೆಂದರೆ, ಕ್ರಿ.ಶ 634ರ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ್ದ ಮೇಗುತಿ ದೇವಾಲಯವು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಮೊದಲ ಹಂತದ ಅಂತ್ಯವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯದ ಮುಖ್ಯ ಅಂಶಗಳಾದ ಗರ್ಭಗೃಹ, ಪ್ರದಕ್ಷಿಣ ಪಥ, ಸಭಾಮಂಟಪ ಮತ್ತು ಮುಖಮಂಟಪ ವಿಕಾಸಗೊಂಡವು ಅದಾಗ್ಯೂ ಗೋಪುರಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು. ಅಲಂಕಾರಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ, ಪ್ರಾಣಿಗಳು, ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು, ಹೂವಿನ ಮತ್ತು ಜ್ಯಾಮಿತೀಯ ವಿನ್ಯಾಸಗಳ ಮಾಳಿಗೆ, ಬಾಗಿಲು, ಸ್ತಂಭಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಕೆತ್ತಲಾಯಿತು. ಮುಂದಿನ ಹಂತದ ಪ್ರಯೋಗವೆಂಬಂತೆ, ಕ್ರಿ.ಪೂ. 634ರ ಸುಮಾರಿಗೆ ದೇವಾಲಯಗಳ ಗೋಪುರವನ್ನು ವಿಕಸನಗೊಳಿಸುವ ಮೊದಲ ಪ್ರಯತ್ನವು ಒಟ್ಟಾರೆ ರಚನೆಯ ಅವಿಭಾಜ್ಯ ಅಂಗವಾಗಿತ್ತು.

ಮೇಲೆ ತಿಳಿಸಲಾದ ಮೂರು ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರಕಾರಗಳ ಜೊತೆಗೆ, ಐಹೊಳೆಯ ದುರ್ಗಾ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಪಟ್ಟದಕಲ್ಲಿನ ಸಂಕೀರ್ಣದ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವಂತೆ ಕಮಾನು ಗೂಡು ಅಥವಾ ಚಪ್ಪಟೆ ರೂಪದ ವಿಧಾನವು ಇರುವುದು ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಬೆಳಕಿಗೆ ಬಂದಿದೆ. ಸಂಗಮೇಶ್ವರ ಮತ್ತು ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ ದೇವಾಲಯಗಳು ವಿಮಾನ ಪ್ರಕಾರಕ್ಕೆ ಉತ್ತಮ ಉದಾಹರಣೆಗಳಾದರೂ, ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯವು ಅತ್ಯಂತ ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಿದೆ.

ಗಂಗರು ಮತ್ತು ಚೋಳರ ಶೈಲಿ

ಚಿಕ್ಕಬಳ್ಳಾಪುರ ಜಿಲ್ಲೆಯ ನಂದಿಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿರುವ ಭೋಗನಂದೀಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ (9 ನೇ ಶತಮಾನ) ಗಂಗಾ-ಬಾಣ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ, ಈ ಆವರಣವು ಎರಡು ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಇವುಗಳು ದಕ್ಷಿಣದ ವಿಮಾನ ಶೈಲಿಗೆ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿವೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಮಹಡಿಗಳನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇವುಗಳ ಕುಂಬಿಗೋಡೆಯನ್ನು ಆಕೃತಿ-ಶಿಲ್ಪಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ನವರಂಗದಲ್ಲಿರುವ ಕಂಬಗಳಲ್ಲಿ ಸೊಗಸಾಗಿ ಕೆತ್ತಿದ ಕೆಲವು ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ದೇಮಿ-ದೇವರುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರ ಹಬ್ಬದ ಸಭಾಭವನವು ಕಪ್ಪು ಪೆಡಸುಗಲ್ಲಿನಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದ್ದು ಸೊಗಸಾದ ಉಬ್ಬು ತಗ್ಗುಗಳ ಕೆತ್ತನೆಗಳ ವಿವರಣೆಗೆ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ.

ಚಾಲುಕ್ಯರ ನಂತರದ ಶೈಲಿ

ನಂತರದ ಚಾಲುಕ್ಯರ ದೇವಾಲಯಗಳು ವಿಮಾನ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಜೋಡನೆಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚಳವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ. ಹೀಗಾಗಿ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಅಲಂಕಾರ ಮತ್ತು ಆಕೃತಿ ಶಿಲ್ಪಗಳ ಸಮೃದ್ಧಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಳಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶವನ್ನು ಆರಂಭಿಕ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಶೈಲಿಯಿಂದ ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು.

ಪಟ್ಟದಕಲ್ಲಿನ ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ಮತ್ತು ಪಾಪನಾಥ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹವಾದ ಗೋಡೆಯ ಮೇಲ್ಮೈಯನ್ನು ನಂತರದ ಆರಂಭಿಕ ಚಾಲುಕ್ಯರ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಕಲೆಗೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಮಹತ್ವದ ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಚೌಕಟ್ಟನ್ನು ಇಡೀ ಕಟ್ಟಡಕ್ಕೆ ನೀಡಲಾಯಿತು.

ಗೋಡೆಯೊಂದಿಗೆ ಹೊಂದಿಸಿರುವ ಚೌಕ ಸ್ಥಂಭದ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಅತ್ಯಂತ ಕೌಶಲ್ಯದಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಿಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ತಿರುವು ಕಲಾಕೃತಿಯ ಜೊತೆಗೆ ಎಲೆಗಳ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಕಲಾಕೃತಿಗಳ ದಕ್ಷಿಣ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಗೋಪುರಗಳಿಗೆ ಸಮತಲವಾಗಿ ಒತ್ತು ನೀಡುವ ರೇಖಾ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಗಿದೆ.

ಹೆಚ್ಚು ಅಲಂಕೃತವಾಗಿ ನಿರ್ಮಿಸಿರುವ ಬಾಗಿಲ ಚೌಕಟ್ಟುಗಳು, ಲಂಭವಾದ ಶಿಖಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಚಿಕಣಿ(ಸಣ್ಣಸಣ್ಣಚಿತ್ರ)ಗಳ ಕಲಾಕೃತಿಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಇದರ ವಿಮಾನ ಮತ್ತು ಸಭಾಂಗಣ ಎರಡೂ ಯೋಜನೆಯಲ್ಲಿ ನಕ್ಷತ್ರಪುಂಜದ ಆಕೃತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಈ ಕಟ್ಟಡಗಳನ್ನು ಚಾಲುಕ್ಯರ ಮತ್ತು ಹೊಯ್ಸಳರ ದೇವಾಲಯಗಳಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸಲು ಕಾರಣವಾಗುವ ಅಂಶಗಳೆಂದರೆ, ತಳದ ಪ್ರಕ್ಷೇಪಣವನ್ನು ಗೋಪುರದ 'ಕುತ್ತಿಗೆ' (ಗ್ರಿವಾ) ವರೆಗೆ ಪಕ್ಕೆಲುಬಿನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಕೊಂಡೊಯ್ಯುವುದು, ಹೀಗೆ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಪಿರಮಿಡ್‌ ಅನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸುತ್ತ ಏರುತ್ತಿರುವ ಗೋಪುರದಿಂದ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗುತ್ತಾ ಹೋಗುವ ಪಿರಾಮಿಡ್‌ ಆಕೃತಿಯು ಗೋಪುರದ ರಚನೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ.

ಹೊಯ್ಸಳ ಶೈಲಿ

ಹೊಯ್ಸಳರ ಕಾಲದ ಕಟ್ಟಡಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸುವ ಶಿಲಾವಸ್ತು ನೀಲಿ ಅಥವಾ ಬೂದು ಕ್ಲೋರೈಟ್ ಸ್ಕಿಸ್ಟ್ ಎಂಬ ವಿಶೇಷ ಶಿಲೆಯಾಗಿದೆ. ಇದು ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಕೆತ್ತನೆಗೆ ಬಹು ಉಪಯುಕ್ತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚಿನ ಹೊಳಪು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಹೊಯ್ಸಳರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ನೂರಾರು ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಹೀಗೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ 84 ಕಟ್ಟಡಗಳು ಅಖಂಡಗಳಾಗಿವೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಸಿದ್ದಿಯನ್ನು ಪಡೆದಿರುವ ಕಟ್ಟಡಗಳು ಬೇಲೂರು, ಹಳೇಬಿಡು, ದೊಡ್ಡಗದ್ದವಳ್ಳಿ, ಅರಸಿಕೆರೆ, ಹೊಸಹೊಳಲು, ಕೋರಮಂಗಲ, ಅರಕೆರೆ, ಹಾರನಹಳ್ಳಿ, ನುಗ್ಗೆಹಳ್ಳಿ, ಮೊಸಳೆ ಮತ್ತು ಹಾಸನ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಅರಲಗುಪ್ಪೆ, ಮೈಸೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯ ಸೋಮನಾಥಪುರ ಮತ್ತು ಮಂಡ್ಯ ಜಿಲ್ಲೆಯ ನಾಗಮಂಗಲದಲ್ಲಿವೆ. ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಮೇಲೆ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಯ ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ಹೊಂದಿರುವುದು ಹೊಯ್ಸಳ ದೇವಾಲಯಗಳ ಮಹೋನ್ನತ ಲಕ್ಷಣವಾಗಿದೆ.

ವಿಜಯನಗರ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ

ವಿಜಯನಗರ ಆಡಳಿತದಲ್ಲಿ ಹೊಸದೊಂದು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಶೈಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಬಂದಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಬಹುದು. ಇದು ಮಹಾದ್ವಾರಗಳ ಮೇಲೆ ಅಲಂಕೃತ ಮತ್ತು ಬೃಹತ್ ಗೋಪುರಗಳಿಗೆ (ಗೋಪುರಗಳು) ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿತ್ತು. ಮತ್ತು ಕಲ್ಪನಾತೀತವಾಗಿ ಕೆತ್ತಿದ ಕಂಬಗಳು ಮತ್ತು ಆವರಣಗಳೊಂದಿಗೆ ವಿಧ್ಯುಕ್ತ ಸಭಾಂಗಣ ಮಾದರಿಗೂ ಅವರ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಹೆಸರಾಗಿತ್ತು.

ಪೌರಾಣಿಕ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ಮತ್ತು ಸವಾರರನ್ನು ಸೂಚಿಸುವ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಲ್ಪಟ್ಟ ಸ್ತಂಭಗಳು ವಿಜಯನಗರ ಆಡಳಿತಗಾರರ ವಿಶಿಷ್ಟ ಕೊಡುಗೆಯಾಗಿವೆ. ಅವರ ಮುಖ್ಯ

 ಆರಾಧ್ಯ ದೇವಗಳ ಪತ್ನಿಯರಿಗಾಗಿಯೇ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಎತ್ತರದ ಗೋಡೆಯ ಆವರಣವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಹಲವಾರು ಅಂಗಸಂಸ್ಥೆ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಜಾನಪದ ನೃತ್ಯ, ರಾಜರ ಬೇಟೆ, ವಿಜಯ ಮೆರವಣಿಗೆಗಳಂಥ ದೃಶ್ಯ ಚಿತ್ರಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಿದ್ದರು.

ವಿಜಯನಗರ ಆಡಳಿತಗಾರರ ಭೂಗತ ಮತ್ತು ಮೇಲ್ಕಾಲುವೆಗಳ ನಿರ್ಮಾಣ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಮತ್ತು ವಿನ್ಯಾಸ ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿದೆ. ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಸ್ಥಾನ, ವಿಜಯವಿಠ್ಠಲ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಅಚ್ಯುತರಾಯ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ಪಟ್ಟಾಭಿರಾಮ ದೇವಾಲಯಗಳು ಧಾರ್ಮಿಕ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಾಧನೆಗೆ ನಿರರ್ಗಳವಾಗಿದ್ದು ಜಾತ್ಯತೀತ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದಲ್ಲಿ ಅವರ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಸಾಧನೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿವೆ. ಕೋಟೆಯೊಳಗೆ ವಿಶಾಲವಾದ ಅರಮನೆ ಮತ್ತು ಸೈನಿಕರ ವಿವಿಧ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ಅನುಕೂಲವಾಗವಷ್ಟು ವಿಶಾಲ ಮೈದಾನವೂ ಇರುತ್ತಿತ್ತು.

ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್‌ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ

ಕರ್ನಾಟಕ ಅಥವಾ ಅದರ ಬಹು ಭಾಗವನ್ನು ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಮುಸ್ಲಿಂ ರಾಜವಂಶಗಳು ಆಳಿದವು. ಬಹಮನಿಗಳು, ಬೀದರ್‌ ಸುಲ್ತಾನರು ಮತ್ತು ವಿಜಯಪುರದ ಆದಿಲ್ ಶಾಹಿಗಳು ಪ್ರಮುಖರಾದವರು. ಇವರ ಆಡಳಿತದ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ರಾಜಧಾನಿ ಮತ್ತು ಅಡಳಿತಕ್ಕೆ ಒಳಪಟ್ಟಿದ್ದ ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ, ಇಂಡೋ-ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ವಿಶಿಷ್ಟ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಆಕರ್ಷಕ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡವು.

ಸ್ವತಂತ್ರ ಬಹಮನಿ ಆಡಳಿತದ ಸ್ಥಾಪನೆಯೊಂದಿಗೆ ಮತ್ತೊಂದು ಬಗೆಯ ವಿಶಿಷ್ಟ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಶೈಲಿಯು ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು. ಇದು ಈಗಾಗಲೇ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದ ದೆಹಲಿಯ ತುಘಲಕ್ ಶೈಲಿಯಿಂದ ಮತ್ತು ನಂತರ ಪರ್ಷಿಯಾದ ಕಟ್ಟಡ ಕಲೆ ಮತ್ತು ಅದರ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸ್ವರೂಪದಿಂದ ಆರಂಭಗೊಂಡಿತು. ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ನೋಟವನ್ನೂ ಪಡೆದುಕೊಂಡಿತು. ಭವ್ಯವಾದ ಮತ್ತು ಬೃಹತ್ ರೂಪಗಳು, ಧ್ವನಿ ರಚನಾತ್ಮಕ ವಿಧಾನಗಳು ಮತ್ತು ಕಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಮೂಡಿದ ಶ್ರೀಮಂತ ಶೃಂಗಾರ ಮತ್ತು ಗಾರೆ ಈ ಶೈಲಿಯ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು.

ವಿಜಯಪುರದ ಆದಿಲ್ ಶಾಹಿಗಳ ಆಡಳಿತದಲ್ಲಿ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಶೈಲಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡೆದುಕೊಂಡಿತು. ಈ ಶೈಲಿಯ ಅತ್ಯಂತ ಗಮನಾರ್ಹ ಲಕ್ಷಣಗಳೆಂದರೆ, ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯಲ್ಲಿ ಬೃಹತ್‌ ಮತ್ತು ಭವ್ಯತೆ, ಮೂರು ಕಮಾನುಗಳ ಮುಂಭಾಗ (ಕೇಂದ್ರವು ವಿಶಾಲವಾಗಿರುತ್ತದೆ.), ಗುಮ್ಮಟವು ಬಹುತೇಕ ಗೋಳಾಕಾರದಲ್ಲಿರುತ್ತವೆ ಹಾಗೂ ಅರಳಿದ ಎಲೆಗಳ ವಿನ್ಯಾಸದ ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ಕೇಂದ್ರಿಕರಿಸಲಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಆಕರ್ಷಕ ಎತ್ತರದ ಮತ್ತು ತೆಳ್ಳಗಿನ ಮಿನಾರ್‌ಗಳ ತುದಿಯಲ್ಲಿ ಕುಂಬಿಯನ್ನು ಅಲಂಕಾರಿಕ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ಮೊನಚಾದ ಕಮಾನುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ.

ವಿವಿಧ ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಆಡಳಿತಗಾರರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪವು ಪ್ರವರ್ಧಮಾನಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು. ಇಬ್ರಾಹಿಂ ರೋಜಾ ಮತ್ತು ಅದರ ಮಸೀದಿ ಬಿಜಾಪುರ ಸ್ಮಾರಕಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಅಲಂಕೃತ ಮತ್ತು ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಪೂರ್ಣವಾಗಿದ್ದು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಶೈಲಿಯ ಉತ್ತುಂಗವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.

ಮುಹಮ್ಮದ್ ಷಾ (1656ರಲ್ಲಿ) ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಸ್ಮಾರಕ ಗೋಲ್ ಗುಂಬಜ್ ವಿಶ್ವವಿಖ್ಯಾತವಾಗಿದೆ. ಇದೆ ಪ್ರಕಾರದ ಇಂಡೋ-ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್‌ ಶೈಲಿಯ ಕೆಲವು ಕಟ್ಟಡಗಳು ಸರಳವಾದ ಘನ ಸಭಾಂಗಣ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದೊಂದಿಗೆ ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡಿವೆ.ವಿಶಾಲ ಕೋನಗಳು, ಅಗಾಧವಾದ ಗುಮ್ಮಟದಿಂದ ಆವೃತವಾಗಿವೆ, ಪ್ರತಿ ಕೋನದಲ್ಲಿ ಬಹುಮಹಡಿ ಅಷ್ಟಭುಜಾಕೃತಿಯ ಗುಮ್ಮಟ ಗೋಪುರಕ್ಕೆ ಬಾಹ್ಯ ಸಂಪರ್ಕ, ಪಾಗಾರಗಳಿಗೆ ಕುಂಬಿಗಳಿಂದ ಅಲಂಕಾರ, ಗೋಡೆಗಳನ್ನು ಬೃಹತ್ ಮತ್ತು ಆಳವಾಗಿ ಘೋಚರಿಸುವ ಛಾವಣಿ ಮತ್ತ ಗೋಡೆಯ ಮೂಲೆಯನ್ನು ಕಾರ್ನಿಸ್‌ನಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿರುತ್ತದೆ.

ಬೃಹತ್‌ ಗುಮ್ಮಟ ಹೊಂದಿರುವ ದೊಡ್ಡ ಆಯಾಮದ ಒಂದೇ ಕಮಾನು ಸಭಾಂಗಣದ ನಿರ್ಮಾಣವು ಅಂದಿನ ಅಭಿಯಂತರರ ಕೌಶಲ್ಯ ಶ್ರೀಮಂತಿಕೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ, 3.3 ಮೀಟರ್ ಅಗಲದ ಓವರ್‌ಹ್ಯಾಂಗಿಂಗ್ ವಿಸ್ಪರಿಂಗ್ ಗ್ಯಾಲರಿಯು ಗುಮ್ಮಟದ ಪ್ರಾರಂಭದ ಸ್ಥಳದಿಂದ ಮತ್ತು ಸುತ್ತಲೂ ಹರಡಿರುವುದರಿಂದ ಸ್ವತಃ ರಚನಾತ್ಮಕ ಕಲೆ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಧ್ವನಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಅದ್ಭುತವಾಗಿದೆ.

ಆಧುನಿಕ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ

ಯುರೋಪಿಯನ್ನರ ಆಗಮನದೊಂದಿಗೆ ದೇಶದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದಲ್ಲಿ ಬದಲಾವಣೆ ಕಂಡುಬಂದಿತು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಚರ್ಚುಗಳು ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಕಟ್ಟಡಗಳ ನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಿ ಈ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಪಶ್ಚಿಮ ಕರಾವಳಿಗೆ ಆಗಮಿಸಿದ್ದ ಪೋರ್ಚುಗೀಸರು ತಮ್ಮ ಕಾರ್ಖಾನೆಗಳನ್ನು ಮಂಗಳೂರು ಮತ್ತು ಹೊನ್ನಾವರ ಮುಂತಾದ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಂದಿದ್ದರು. ಈ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಅವರು ಗ್ರೀಕೋ-ರೋಮನ್ ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಯುರೋಪಿಯನ್ ನವೋದಯ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಚರ್ಚುಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು.

ನಂತರ, ಬಾಸೆಲ್ ಮಿಷನ್‌ನ ಆಗಮನವಾಯಿತು. ಇವರು ಕೆಂಪು ಹೆಂಚುಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದ್ದರಿಂದ ಪಶ್ಚಿಮ ಕರಾವಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಕಲ್ಲಿನ ಕಟ್ಟಡಗಳನ್ನು ಹೋಲುವ ಎತ್ತರದ ಗೇಬಲ್ದ್‌ ಛಾವಣಿಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾದವು. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಮಾತ್ರ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಕಟ್ಟಡಗಳು ಇಂಡೋ-ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್‌ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿದ್ದವು, ಆದರೆ ಬಹುತೇಕ ಕಟ್ಟಡಗಳು ಯುರೋಪಿಯನ್ ನವೋದಯ ದಿನಗಳ ಕಾಲದಲ್ಲಿನ ಗ್ರೀಕೋ-ರೋಮನ್ ಕಟ್ಟಡಗಳ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು.

ಸಿಮೆಂಟ್ ಬಳಕೆ ಮತ್ತು ಆರ್‌ಸಿಸಿಯ ಪರಿಚಯವು 20ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ತಂತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ಬದಲಾವಣೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಧಾರವಾಡದ ಕರ್ನಾಟಕ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಕಟ್ಟಡ, ಬೆಂಗಳೂರಿನ ವಿಧಾನ ಸೌಧದಂತಹ ಅನೇಕ ಆಧುನಿಕ ಕಟ್ಟಡಗಳಲ್ಲಿ ಆರ್‌.ಸಿ.ಸಿ. ಕಾಂಕ್ರೀಟ್‌ ಬಳಕೆಮಾಡಲಾಗಿರುವುದನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಗಮನಿಸಬಹುದು.

ಕರ್ನಾಟಕದ ಸ್ಮರಣೀಯ ಆಧುನಿಕ ಕಟ್ಟಡಗಳಲ್ಲಿ, ವಿಧಾನ ಸೌಧವು ನಮ್ಮ ಕಾಲದ ಗಮನಾರ್ಹ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಿದೆ. ಇದು ಭಾರತೀಯ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕಟ್ಟಡವಾಗಿದೆ. ಇದು ವಿಶಾಲವಾದ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳೊಂದಿಗೆ ಭವ್ಯವಾದ ಪ್ರವೇಶ ಮುಖಮಂಟಪವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರ ಬೃಹತ್ ಗುಮ್ಮಟ, ಎತ್ತರದ ಸಿಲಿಂಡರಾಕಾರದ ಕಂಬಗಳು ಮತ್ತು ಗೋಡೆಗಳನ್ನು ಸಿಮೆಂಟ್‌ನಲ್ಲಿ ಸಿಂಗರಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಶೀಲೆಯಲ್ಲಿ ಮೂಡಿದ ಮಹಾಕಾವ್ಯದಂತಿದೆ. ಇದರ ಒಳಾಂಗಣದಲ್ಲೂ ಉತ್ತಮ ಮರಗೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡಲಾಗಿದೆ.

ಕೃಪೆ: ಕನ್ನಡ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಇಲಾಖೆ